Rasthaber -   “Andolsun ki insanı biz yarattık; nefsinin kendisine fı­sıldadıklarını da biliriz. (Zira) Biz ona şah damarından daha yakınız.”(1)

Kur’an -ı Kerim’de üç yüze yakın yerde “nefs” kelimesi geç­mektedir. Bu kelime fıkıh ve tefsir âlimleri tarafından değişik manalarda kullanılmıştır. Nefs’e; ruh, can, kalp, ceset, bir şe­yin hakikati, özü, insanî arzular ve bunlar gibi muhtelif ma­nalar verilmiştir. Aslında nefsin içeriği tam olarak kelimelere dökülemeyecek kadar derindir. Peygamberlerde ve Ehlibeyt İmamları’nda olduğu gibi, nefsi en iyi dizginleyenler, nefsi imanın, ahlakın ve aklın idaresi altına sokanlar, kâmil insan­lar ve velilerdir. Ayrıca nefs’in, nefs-i emmare, nefs-i levvame ve nefs-i mutmainne olmak üzere üç mertebesi vardır.

Nefs-i emmare: İnsanı kötülük yapmaya teşvik eden başıboş ruhtur. Kur’an onu kötülükleri emreden nefs olarak tarif et­mektedir. Nefs-i emmare devamlı insanı hissî şehvetlere, geçici lezzetlere ve yıkıcı kötülüklere davet etmekte; şehveti ve şerleri süsleyerek insana güzel göstermektedir. Diğer bir deyimle nefs-i emmare; insanî nefs’in, hayvanî güç gibi, söz dinlemez, başıboş ve kuvvet bulduğu hâlidir.

“Muhakkak ki nefs, (nefs-i emmare) kötülüğü şiddetle emreder.”(2)

Nefs-i levvame: Yaptığı kötülüklerden dolayı kendini kınayan, kısmen uyanık ve bilinçli olan ruhtur. Günahlara karşı uyanık ve dayanıklı değildir. Günaha düşer, fakat hemen sonrasında yaptığı kötülüğün farkına vararak pişman olur, tövbe eder ve yeniden saadet yoluna döner. Nefs-i levvame’nin tamamen yoldan çıkması ve sapması mümkündür; fakat bu sapma ge­çicidir. Yani günaha meyleder ve az bir zaman sonra kendini kınayarak tekrar tövbe yoluna döner.

“Hayır, kıyamet gününe yemin ederim. Ve yine hayır! Kendini kınayıp duran nefse de (nefs-i levvame’ye) ye­min ederim. (ki dirilip hesaba çekileceksiniz).”(3)

Nefs-i mutmainne: Allah-u Teâlâ’nın buyruklarından bir sap­ma göstermeden mukaddes âleme yönelip dosdoğru yürü­yen, kâmil takva mertebesine ulaşan, sorumluluk kabul eder seviyeye yükselen, tamamen dizginlenen ve bu halinden do­layı mutmain (tatmin olmuş ve huzura kavuşmuş) ruhtur. Ayrıca hayırlı amelleri öncü kılarak rububiyyet (varlığı terbi­ye ederek kendisinden istenen şekli verme) makamına emin adımlarla yaklaşan ve Allah-u Teâlâ’nın emirlerine lâyıkıyla uyup, men ettiklerinden titizlikle sakınan ruhtur ki Kur’an-ı Kerim onun hakkında şöyle buyurmaktadır:

“Ey mutmain olan nefs! Rabbine dön (Allah’tan) razı olarak ve Allah’ın rızasını kazanmış olarak! (Ey be­den!) O zaman, (nefsini tezkiye ettiğin ve ruhunu Al­lah’a ulaştırdığın zaman bana kul olursun) kullarımın arasına gir.”(4)

 ------------------------------

1- Kaf, 16.

2- Yusuf, 53.

3- Kıyamet, 1-2.

4- Fecr, 27-29.