Alay
etmek görünürde bir günah olarak görülse de gerçekte ve batınında birkaç günahı
barındırmaktadır. Maskara etmenin içinde tahkir etme, ayıpların aşikâr
edilmesi, ihtilaf yaratmak, gıybet, nefret, fitne, tahrik, intikamcılık ve
başkalarını taan etmek gibi günahlar gizlidir. Alay etmenin kökleri:
1
– Alay, kimi zaman zenginlikten kaynaklanır. Kur’an şöyle buyurur: “Mal
toplayıp onu tekrar tekrar sayan, insanları arkadan çekiştirip, kaş göz
hareketleriyle alay edenlerin (hümeze ve lümezenin) vay haline!” 1
2
– Kimi zaman alay etmenin kökü, ilim ve sahip olunan kariyerdir. Kur’an bu
hususta da şöyle buyurur: “Peygamberleri onlara belgelerle gelince, kendilerinde
olan bilgiden gururlandılar da, alaya aldıkları şey kendilerini sarıverdi.” 2
3
– Kimi zaman da alay etmenin nedeni kuvvetli ve güzel bir bedene sahip
olmaktır: “Âd kavmi ise yeryüzünde haksız olarak büyüklük taslamış, ‘Bizden
daha güçlü kim var?’ demişlerdi.” 3
4
– Başkalarıyla alay etmenin bir nedeni de, bazı kimselerin özelliklerini insanların
diline düşürmektir. Kâfirler, peygamberlerin getirdikleri dine uyan fakir
kimseleri tahkir ediyorlar ve onlara şöyle sesleniyorlardı: “…Bizden, basit
görüşle hareket eden alt tabakamızdan başkasının sana uyduğunu görmüyoruz...” 4
5
– Bazen de başkalarını eğlendirmek ve güldürmek için de birileri alay konusu
olabilir.
6
– Kimi zaman da mal ve makama olan tamahtan ötürü, birileri alay konusu
yapılarak eleştirilir. Bir grup, Hz. Peygamber’i (s.a.a) zekât konusunda
ayıplıyordu. Kur’an bu hususta şöyle buyurdu. “Onlardan sadakaların (taksimi)
hususunda seni ayıplayanlar da vardır. Sadakalardan onlara da (bir pay)
verilirse razı olurlar, şayet onlara sadakalardan verilmezse hemen kızarlar.” 5
7
– Alay etmenin bir nedeni de cehalet ve bilgisizliktir. “Mûsâ kavmine: ‘Allah
size bir sığır kesmenizi emrediyor’ dedi. Onlar: ‘Sen bizi alay konusu haline
mi getireceksin?’ dediler. O da: ‘Cahillerden olmaktan Allah’a sığınırım’
demişti” 6 Yani, alay etmek cehaletten kaynaklanır ve ben de cahil değilim
diye cevap vermiştir… Hz. Peygamber’in (s.a.a) yaptığı mübarek işlerden biri de
insanların ve bölgelerin çirkin isimlerini değiştirmek olmuştur. 7 Çünkü kötü
isim, alay ve tahkir edilme nedenidir. Hz. Ali (a.s)’ın ağabeyi olan Akil,
Muaviye’nin yanına vardığında, Muaviye Akil’i tahkir etme amacıyla şöyle
seslendi: ‘Allah’ın lanetlediği kimsesi amcası olan kişiye selam olsun’ ve ‘Ebi
Leheb’in elleri kurusun’ ayetini okudu. Akil ise kendisine şöyle cevap verdi:
‘Allah’ın lanetlediği kimse halası olan kişiye selam olsun.’ (Ebu Leheb’in
karısı, Muaviye’nin halasının kızı idi.) 8
--------------------------------------------
1
Hümeze,
1 – 2
2
Mümin,
83
3
Fussilet,
15
4
Hud,
27
5
Tevbe,
58
6
Bakara,
67
7
Usdu’l
Ğabe, c.3, s.76 ve c.4, s.362
8
Biharu’l
Envar, c.42, s.112, el-Ğarat, c.2, s.38