Ukrayna krizi başladığından beri Suudi Arabistan, Birleşik
Arap Emirlikleri ve Mısır gibi bölge ülkelerinin tarafsız kalma çabaları birçok
ülkeyi şaşırttı.
Amerika, körfez ülkelerinden Rusya’ya yönelik yaptırımlar
sebebiyle azalacak olan petrol arzının tamamlanması ve petrol fiyatlarındaki
yükselişin durdurulması için körfez ülkelerinden üretimi artırmalarını istedi.
Ancak körfez ülkeleri bu talebi reddetti.
Ayrıca bölgenin birçok ülkesi her ne kadar Birleşmiş
Milletler’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sebebiyle kınama yönünde oy kullanmış
olsalar da hem Rusya ile ilişkilerini geliştirme hem de yaptırımlara uymama
niyetindeler.
Arap Ayaklanması döneminde Rusya’nın Suriye başta olmak
üzere bölge ülkeleri ile siyasi, ekonomik ve askeri açılardan yakınlaştığı ve
birçok anlaşma yaptığı biliniyordu. Bölgede Rusya’nın nüfuzunun derinleştiği de
konuşuluyordu. Ancak Rusya bölgede ABD’yi gölgeleyecek kadar bir nüfuz mu sağladı?
Bölge ülkelerinin Rusya’ya yakın durmalarının veya en
azından ABD ve Rusya arasında tarafsız kalma yönündeki politikalarının
sebepleri ne? Ukrayna savaşı ile ortaya çıkan yeni manzarayı nasıl yorumlamak
gerek?
Bu soruları Arap dünyasının önde gelen isimlerinden
gazeteci-yazar Abdulbari Atwan ile konuştuk. Bölgeye dair çok sayıda kitabın
yazarı da olan Atwan, El Rai adlı yine bölgenin önemli haber kaynaklarından
sayılan internet sitesinin de kurucusu.
Rusya’nın Orta Doğu’daki varlığını nasıl yorumluyorsunuz?
Rusya, ABD kadar nüfuza mı sahip artık?
Orta Doğu’ya kazanan ve kaybedenler açısından baktığımızda
kesinlikle söyleyebilirim ki Ukrayna savaşının Orta Doğu’ya yansımaları
bağlamında Rusya kesinlikle kârlı olan tarafken, ABD en büyük kaybeden.
Bugün Orta Doğu’ya baktığımızda ABD’nin müttefiklerinin
şimdi Rusya’ya yakın durduklarını görüyoruz. Körfez ülkeleri, özellikle de
Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri OPEC bünyesindeki en büyük petrol
üreticileri. Suudi Arabistan ve BAE emirleri Amerika Başkanı Biden’ın petrol
fiyatlarının düşürülmesini sağlamak için petrol üretimini arttırmalarını
öngören yeni anlaşmalar yapılması talebini reddettiler. Suudi Arabistan ve BAE
Amerika’nın bölgedeki en yakın müttefikleriydi.
Mesela Mısır, Suudi Arabistan ve BAE ile birlikte Rusya’ya
yakın yeni eksenler oluşturuyor. Bölgede birçok değişim gerçekleşiyor.
Bölgenin bu üç önemli ülkesine ek olarak Sudan ve Cezayir’i
de ekleyebiliriz. Kuveyt, Bahreyn gibi körfez ülkelerini de düşündüğümüz zaman
Amerika açısından manzaranın çok kötü olduğunu söyleyebiliriz.
Bölge ülkelerinin ABD’ye karşı ve Rusya’ya yakın
duruşlarının sebepleri ne?
Bölge ülkeleri Rusya’ya yakın duruyorlar çünkü, Rusya ve
Çin’in gelecekte bütün Orta Doğu’da ve dünyada domine edici eksen olduğuna
inanıyorlar.
İkincisi, birçok sebepten dolayı Amerika’nın kendilerini
(bölge ülkelerini) koruyacağı konusunda güvenemezler. Mesela Yemen’de bir savaş
var ve Amerika Suudi Arabistan’ı ve BAE’yi korumak için bir şey yapmadı. Ayrıca
BAE Amerika’dan F35 istedi ancak ABD bu talebi geri çevirdi.
Amerika bölgede her zaman İsrail’i Arap ülkelerine karşı
destekliyor, bu da dengesizliğe sebep oluyor.
“Arap ve körfez ülkeleri Rusya ve Çin’i gelecek olarak
görüyorlar” dediniz. "Gelecek" ifadesinden ne kastediyorsunuz? Bölge
ülkelerinin Rusya ve Çin’den beklentileri ne?
Oldukça basit. Amerika eskiden dünya üstündeki tek süper
güçtü. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Çin büyüme sürecindeydi, Rusya oldukça
yıkıcı bir savaştan çıkmıştı. Amerika zengindi ve bu savaşa (İkinci Dünya
Savaşı) kendi insanlarıyla, ordusuyla katılmamıştı. Ama şimdi durum değişiyor.
Şimdi Rusya ve Çin ekonomik ve askeri güç boyutlarıyla iki
yeni süper güç olarak ortaya çıkıyor.
Önümüzdeki 5 yıllık süreçte Çin dünyanın en büyük ekonomik
gücü olacak. Aynı zamanda kendi ordularını ve askeri teknoloji kapasitelerini
de geliştirmeye devam ediyorlar.
Diğer taraftan Amerika, Avrupa’yı kaybetmeye başladı.
Yaptırımlara bakın, çok büyük yaptırımlar uygulayacağız diyorlar, yaptırımlar
nerede? Ukrayna’daki savaş üçüncü haftasında giriyor. Rus gazı ve petrolü hâlâ
Avrupa’ya akıyor. Rusya hâlâ SWIFT sisteminin parçası. Hâlâ birçok ülke
Amerika’nın Rusya’ya yaptırımlarını uygulama konusundaki çağrılarına katılmak
istemiyor.
Rusya en büyük petrol ve gaz üreticilerinden. Tahıl ve
özellikle buğday üretiyor. Teknoloji üretiyor.
Şu ana kadar Ukrayna’ya Amerikan askerleri gönderilmedi.
Ukrayna lideri, “Nerede NATO?” diye çağrılar yapıyor hala.
Yani durum oldukça açık.
Amerika’nın bölgede askeri üsleri, çok eski ve köklü
anlaşmaları var. Amerika’nın baskıyı artırması durumunda bölge ülkeleri şimdiki
politikalarını değiştirir mi?
Körfez ülkelerinin böylesi bir kararı, Amerika’nın petrol
üretimini artırma isteğini reddetme gibi bir kararı Rusya’ya danışmadan ve
Rusya’dan kendilerinin korunacağı garantisi almadan vermeyeceklerini
düşünüyorum.
Güvenilir ve doğrudan bilgisi olan bir kaynağım Mısır lideri
Sisi’nin Rusya’ya bir mesaj gönderdiğini ve oldukça stratejik bir karar vermesi
halinde Mısır’ın korunup korunmayacağını sorduğunu söyledi. Bu soruya Rusya,
‘evet’ cevabı verdi.
Suudi Arabistan Çin liderini Riyad’a davet ediyorsa bunun
anlamı şudur; biz sana güvendik ancak bizi yüzüstü bıraktın.
Ukrayna savaşından sonra Rusya’nın Filistin meselesinde,
Suudi Arabistan-İran çekişmesinde ve diğer önemli konularda bölgede daha etkili
roller üstlenmesini bekliyor musunuz?
Sovyetler Birliği döneminde bölge Amerika ve Rusya kampları
olmak üzere ikiye ayrıldı. Peki şimdi olan ne? Rus kampı bölgede genişliyor.
Buna ek olarak Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri,
Kuveyt gibi Amerikan kampında olan ülkelerin bir kısmı Rus kampına yaklaşıyor.
Benim öngörüm şu ki, Orta Doğu’da Rus nüfuzu artacak.
Rusya, Çin ve dünyanın 4.üncü büyük ekonomisi olan
Hindistan’ı ve İran’ı da kapsayacak yeni eksenin, Orta Doğu’daki bütün
denklemleri askeri ve ekonomik açılardan değiştireceğini düşünüyorum. Bu
değişim Amerika’nın lehine olmayacak.
Duvar