Bilindiği gibi “müsademe-i efkârdan barika-i hakikat doğar” diye meşhur ve doğru bir söz var. Bu söz, tartışma ve münazaralardaki temel amacı ifade ediyor. Ancak, münazaralarda eğer bazı kurallara uyulmaz ise artık o münazara olmaktan çıkar, mugalâta olur; hakikatin ortaya çıkmasına değil, (Allah göstermesin) husumetlerin ortaya çıkmasına neden olur.
***
Tam Türkçe karşılığı “korkuluk” anlamına gelen straw man, bir tartışma durumunda rakibin söylediklerini (daha doğrusu söylemediklerini) diğer tarafın yeniden kurgulayıp, kendi kurgusunu çürütmesini/alt etmesini tanımlamak için kullanılıyor.
Kişi önce rakibi adına “savunulamayacak” bir düşünceyi ortaya koyuyor, sonrasında ise bu düşünceyi yerle bir ediyor. Gerçekte karşısındaki kişinin düşüncesini değil, kendi kafasında var ettiği “korkuluk”u deviriyor, iğneliyor, parçalıyor ve gerekirse yakıyor.
Özetle, kişiye söylemediği bir şey önce “söyletiliyor”, sonra “söyletilen o şey” yerle bir ediliyor. Ya da söylediği pek çok şey içinden “en zayıf” yer özenle seçilip orası eleştirinin odak noktası haline getiriliyor.[1]
Bu, insanoğluna zulmetmenin pek çok yolundan biri olsa gerek.
Zira, insanın söylemediği bir şeyle eleştirilmesi, işlemediği bir suçtan ceza giymesi gibi bir şey.
Örneğin, yıllarca jakoben güruhların İslamcı kesimlere yönelttiği eleştirilerin temelinde bu taktik yer alıyordu. Önce bir İslamcı tip karikatürize ediliyor (Ay’a çıkılabildiğine inanmayan, dünyanın yuvarlak olmadığını iddia eden, kadının insan olup olmadığını tartışan vs.) sonra hep birlikte bu tip üzerinden “gerici/yobaz tehdide” karşı savaşılıyordu.
Son zamanlarda bu tartışma biçimi, İslami kesimin kendi arasında da kullanılır oldu. Kimi zaman, İslam karşıtı kesimlerin bile kullanmadığı dil ve nitelemelerle Müslümanlar birbirlerini suçluyor, tahkir ediyor; zalim ilan ediyor, kâfir ilan ediyor, sağcı ilan ediyor, kapitalist ilan ediyor, küresel güçlerin hizmetçisi ilan ediyor, ırkçı ilan ediyor, ila ahir. Neden? Onunla aynı düşünmediğim için! Ya da “tam olarak” onun gibi düşünmediğim için. Bu nokta önemli. Aslında ben de onun gibi düşünüyorum ama şerhlerim var, bazı noktalara itirazım var vs.
Yani onun söylediğini tam olarak onun gibi söylemediğim için, “farklılık noktasını” bütünün içinden çekip alıyor, sonra onu bir mantık önermesinin öncülü haline getirip, çıkarabildiği kadar sonuç çıkarıyor. Yani önce bir “straw man” icat ediyor, sonra kımıldaması mümkün olmayan bu korkuluğa sürekli atış yapıyor.[2]
*
Şimdi,
Böyle bir atmosferde Müslümanların emr-i bil maruf ve nehy-i anil münker yapabilmesi mümkün olabilir mi?
Böyle bir atmosferde insanlar düşüncelerini rahatça ortaya koyabilir mi?
Böyle bir atmosferde, yanlışa yanlış, doğruya doğru deme iradesi kalır mı?
Böyle bir atmosferde düşünce gelişebilir mi?
Böyle bir atmosfer hiç kuşkusuz fanatizm üretir, aşırılık üretir.
Fanatizmin/aşırılığın soğuk-katı ikliminde iğne yapraklı sert bitkiler yetişir. İnsanlar farklı bir şey söylemekten korkar hale gelir. Korkan insan düşünemez. Korkan insan anlamaz, sadece taraftar olur. Korkan insan çelişkileri göremez, görse de ses çıkaramaz. Ses çıkarsa da çabuk susar, ikna olmuş gibi yapar.
Aşırılığın her türlüsünden Allah’a sığınıyoruz.
***
Aşağıda bazen basında rastladığım, bazen bizzat kendi yaşadığım, straw man savunma taktiklerinden bazı örnekleri inceleyebilirsiniz:
Örnek “Straw Man” Taktikleri:
Görüş: Hadislerin sadece sened tahlili yapılmamalı, metin tahlili de yapılmalı. Kur’an’la çelişen hadisleri fark etmenin en güçlü yolu budur. Bu, Müslümanların farklı din algıları geliştirmesini de bir nebze olsun azaltacaktır.
Straw Man Savunması: Müslümanların bölük pörçük olmasından da Hadisler sorumlu öyle mi? E o zaman, yakalım hadis kitaplarını, Müslümanlar birlik olsun. Mantık bu! Aslında dert başka! Hadisleri yok sayalım, peygamberi yok sayalım, senin sözünü dinleyelim.[3]
Görüş: Müslümanlar sadece küresel kapitalizme karşı değil, Marksist ideolojilere karşı da bir insiyatif geliştirmelidir. Aksi takdirde Müslümanların kendi değerlerine dayalı bağımsız bir kimliği var etmesi zorlaşacaktır.
Straw Man savunması: Müslümanların ümmet olmasını Marksizm engelliyor sanki. İşçi haklarını savunmak ve küresel kapitalizme karşı durmak Müslümanları bölüyormuş, bağımlı hale getiriyormuş. Tamam kardeşim, anlaşıldı. Ülkeyi NATO’ya terk edelim, patronların sırtını sıvazlayalım, asıl tehlike olarak da işçileri ilan edelim.
Görüş: Başbakan’ın 17 Aralık sürecindeki duruşunu olumlu buluyorum. Bu operasyon Siyonist odaklarca yapılmıştır ve Başbakan’ın dik duruşu bu operasyonun amaçlarına ulaşmasını engellemiştir.
Straw Man savunması: Klasik sağcı/muhafazakar/devletçi bakış açısı, ağzına çalınan bir parmak balla yetinmiştir hep. Öyle ya! İşçi cinayetlerini, peşkeş çekilen devlet arazilerini, özelleştirme vurgunlarını, Kürecik’teki füzeleri unutalım…
Görüş: Şii-Sünni hepimiz kardeşiz. Hepimiz Allah’ın kullarıyız. Arada elbette bir takım farklar var. Ama bu farklara anlayışla yaklaşılmaz ise, husumet sürüp gidecektir. Bu, Amerika ve İsrail’in işin yarar.
Straw Man Savunması: Olur birader, tamam. Mutayı da kabul edelim, takiyyeyi de imanın şartı sayalım, gerekirse ezanı da değiştirelim. Ehl-i sünnet’i yok edelim diyemiyor da, “vahdet” diyor. Ehl-i Sünnet’e saldırmanın adı “vahdet” olmuş.
[1] Bir Örnek:
A kişisi: Kadınların çalışması çocuklarıyla arasındaki duygusal bağın zayıflamasına sebep oluyor.
B Kişisi: Açıkçası kadınları eve kapatmanın doğru olmadığına inanıyorum. Üstelik İslam da kadının çalışmasına cevaz veriyor.
Bu örnekte B kişisi A kişisinin düşüncesine cevap vermek yerine, A kişisinin argümanını savunulamayacak bir hale getirip, ona saldırıyor. Halbuki A kişisi “kadınları eve kapatalım”, “kadınların çalışması caiz değildir” gibi bir iddiada bulunmuyor.
[2] Bir tartışmada öne sürülen görüşün temel vurgusu dikkate alınarak ve o görüşün sınırları içinde kalarak eleştiri getirmek gerekir.
[3] Straw man taktiği, karşı tarafa demeği bir şeyi dedirttiği için karşı taraf, “hayır ben öyle demedim” dediğinde de, döneklik yapıp, sözünü kıvırmaya çalışıyor, izlenimi de verir. Bir straw man taktiğiyle karşılaştığınızda oradan yara bere almadan çıkmak çok zordur.
