Allame Tabatabai, Tefsiru’l Mizan’da şöyle buyurur: “İnsan kalbinin haleti iki çeşittir. Kimi zaman sürekli bir akışa maruzdur. İstemeden de olsa zihnine sürekli bir şeyler gelir ve insanın bu yönde hiçbir etkisi olamaz. Bu halet insan için günah değildir. Çünkü bu duruma mani olmak elimizde değildir. Ancak insanın kötü amellerinden kaynaklanan ruh haleti ruhumuzun derinliklerinde yerleşmiş bir durumdur ve bu haletten dolayı insan sorguya çekilecektir.”

İnsanın batıni haletinden dolayı cezalandırılacağı yönündeki ayetten kastedilenin, zati olarak içsel yönü olan ve kalbin ameli sayılan günahlar olması muhtemeldir. Örneğin; kâfirlik, hakkın gizlenmesi gibi, yoksa dışsal günahların girizgahı olan niyetler değil.

Fikir ve Dürtülerde Sorumluluk

İnsan; ruhiyesinden, haletlerinden ve hedeflerinden sorumludur ve bu konu Kur’an’da mükerrer olarak açıklanmıştır. Bunlardan bazıları şöyledir;

〉〉 “Allah sizi rastgele yeminlerinizden dolayı değil, fakat kalplerinizin kastettiği yeminlerden dolayı sorumlu tutar.” 1

〉〉 “Şüphesiz onun kalbi günahkârdır.” 2

〉〉 “Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.” 3

〉〉 “İnananlar arasında hayâsızlığın yayılmasını arzu eden kimseler var ya; onlar için dünya ve ahirette elem dolu bir azap vardır.” 4

〉〉 Hz. Emiru’l Müminin Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar fikir ve niyetleri esasına göre cezalandırılırlar.” 5

--------------------------------------------

1 Bakara, 225

2 Bakara, 283

3 İsra, 36

4 Nur, 19

5 Nehcu’l Belağa, 75. Hutbe