2024 yılı, Batı Asya coğrafyası için kritik dönemeçlerden biri oldu. Emperyalist planlar sonucu bölge, çatışmalar, insani krizler ve siyasi yıkımlarla sarsıldı. ABD ve İsrail’in Gazze’deki soykırımı ve saldırgan politikaları, bölgeyi kuşatma altına aldı.

Yılın en dikkat çekici gelişmesi ise Heyet Tahrir Şam’ın (HTŞ) Beşar Esad hükümetini devirmesi oldu. BM tarafından terör örgütü olarak kabul edilen HTŞ’nin bu hamlesi, İran ve Rusya’nın Suriye’den büyük ölçüde çekilmesiyle sonuçlandı. Geçiş hükümeti kuran HTŞ, Filistin ve Lübnan’da İsrail ile savaşan “İslami Direniş” gruplarının lojistik koridorunu kapattı, Suriye’deki direnişçilere silah bıraktırdı.

İsrail, Golan Tepelerinden başlattığı işgali Şam kırsalına kadar genişletirken, Batılı ülkeler HTŞ’nin kurduğu yeni hükümetle görüşmelere başladı. Şam’da Büyükelçiliğini yeniden açan ilk ülke Türkiye oldu; ardından birçok ülke bu adımı izledi.

ABD’nin süsleyip, pudralayıp, takım elbise giydirip, TV programlarında, röportajlarında sahneye çıkardığı HTŞ’nin Cevlani (Colani) kod adlı lideri 2025’e Ahmed eş-Şera adıyla giriyor. Şera, İsrail’in Suriye’ye yönelik işgaline ses çıkarmadı.

“Korkularımızın kaynağı İranlı milisler, Hizbullah ve bugün gördüğümüz katliamları gerçekleştiren rejimdi. Dolayısıyla Suriye için çözüm onların ortadan kaldırılmasıdır. Mevcut durum paniğe geri dönülmesine izin vermeyecektir.” ifadeleri ile Batı’ya göz kırpan HTŞ Lideri, 2024’ün son günlerinde PKK/SDG’nin yeni kurulacak orduya dahil olabileceğini ve SDG ile müzakere edeceklerini söyledi.

Şera aynı zamanda 2025’in ilk haftasında “HTŞ’nin ve diğer grupların dağıtılacağını” ilan edeceğini de söyledi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Esad ile el sıkışma mesajlarından, HTŞ’nin Şam yönetimini devralmasına giden süreci 2024’ün ilk günlerinden itibaren inceledik.

İşte Suriye’de yılın öne çıkan gelişmeleri:

DİPLOMATİK VE SİYASİ HAMLELER

HTŞ’nin saldırıya geçmesi ile Astana garantörleri acil toplantı kararı aldı. Taraflar, Katar'ın başkenti Doha'da 7 Aralık’ta bir araya geldi.

- Beşar Esad yönetimindeki Suriye Devleti, ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinin uyguladığı yaptırımlar sebebiyle 2024’e ekonomik krizlerle başladı. 15 Nisan’da Suriyeliler, Ramazan Bayramı için çıktıkları alışverişten elleri boş döndü. ABD ve PKK’nın çaldığı petrolü kullanamayan Suriye Devleti ülkede akaryakıt krizi ile karşı karşıya kaldı.

- İsrail, Beşar Esad yönetiminin Filistin ve Lübnan’daki direniş kuvvetlerine yardımını engellemek için sık sık Suriye’yi havadan bombaladı.

- 2024’te İran, Rusya ve Türkiye temsilcileri tarafından yapılan Astana formatındaki Suriye Konulu Yüksek Düzeyli Toplantı’nın 21.’si 24-25 Ocak, 22.’si 11-12 Kasım tarihlerinde düzenlendi.

- 22 Nisan’da Birleşmiş Milletler Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, Cenevre’de 9’uncusunu yapmayı planladığı Suriye Anayasa Komitesi toplantısını düzenleyemedi.

- 16 Mayıs’ta Beşar Esad, Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde 32’ncisi düzenlenen Arap ülkeleri zirvesine katıldı.

- Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Esad’ın görüşmesi sık sık gündeme geldi. Ancak Suriye ile normalleşme süreci tamamlanamadı.

- 10 Eylül’de Suudi Arabistan, Suriye krizinin başından beri kapattığı Şam Büyükelçiliğini 12 yıl sonra yeniden faaliyete açtı.

- 20 Ekim’de Ürdün Dışişleri Bakanı Eymen El Safadi, Şam’da Esad ile bir araya gelerek Ürdün kralı 2. Abdullah’ın ‘sözlü mesajlarını’ iletti.

- 11 Kasım’da Suudi Arabistan prensi Muhammed Bin Selman, Riyad’daki olağanüstü Arap-İslam Zirve’sinde oturum arasında Esad ile görüştü. Bu zirvede Esad, yaptığı konuşmada İsrail zulmünün bölgede yenilmesi için direniş güçlerine destek olunması gerektiğini anlattı ve Lübnan Hizbullahı’na destek istedi.

- 14 Kasım’da Türk devletinin Suriye ile ilişkilerinin iyi olduğu yönündeki açıklamalarına rağmen Rusya, Esad ile Erdoğan’ın görüşmesi için koşulların daha oluşmadığını açıkladı.

- 15 Kasım’da eski Suriye başkanlık ofisinden yapılan açıklamaya göre Esad, İran İslam Cumhuriyeti Lideri Ayetullah Hamaney’in başdanışmanı Ali Laricani ile yaptığı görüşmede İsrail’in Filistin ve Lübnan’a dönük saldırılarını konuştu.

- 17 Kasım’da İran Savunma Bakanı Aziz Nasırzade, Şam’a yaptığı ziyarette, “İran, Direniş Ekseni’ni ve Suriye hükümetini desteklemeye devam edecektir.” dedi ve bu desteği “stratejik” olarak nitelendirdi.

- 6 Aralık’ta Suriye Arap Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı ile İran ve Irak dışişleri bakanları, HTŞ’nin Humus kentine girmesine saatler kala Suriye’deki gelişmeleri görüşmek üzere Bağdat’ta bir araya geldi.

- HTŞ’nin Halep’e yönelik saldırıya geçmesi ile Astana garantörleri acil toplantı kararı aldı. Taraflar, Katar'ın başkenti Doha'da 7 Aralık’ta 22. Doha Forum'u marjında Astana Formatı toplantısında bir araya geldi.

- İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, Suriye'nin birlik ve egemenliğinin korunması gerektiğini vurgulayarak, ülkenin geleceğine ve siyasi sistemine Suriye halkının karar vereceğini söyledi.

ASKERİ GELİŞMELER

HTŞ Lideri Ahmed eş-Şera, Ocak ayının başında HTŞ’nin dağıtılacağını duyurdu. Şera 29 Aralık’ta verdiği röportajda PKK/SDG’nin yeni orduya katılabileceğini söyledi.

- 1 Nisan’da İsrail, Şam’daki İran konsolosluğuna saldırı düzenledi. Saldırıda İran Devrim Muhafızları yöneticilerinden Muhammed Rıza Zahedi ve çok sayıda İranlı yetkili hayatını kaybetti.

- 1 Temmuz’da Suriye'nin bazı bölgelerinde SMO içinde isyan çıkaran gruplar tarafından Türk bayrakları yakıldı. Türkiye, bu provokatif eylemi kınayarak diplomatik bir nota verdi. Ankara bu grupları süreç içinde tasfiye etti.

- 13 Ekim’de HTŞ’nin, Halep’i ele geçirmek için savaş hazırlığı yaptığına dair birçok haber ortaya çıktı.

- 14 Kasım’da İsrail ordusu, bir önceki gün Humus kentinin kuzeyindeki Kusayr kentinde 8 noktayı hedef almasının ardından İran, Suriye ve Lübnan Hizbullahı ittifakı olan ve ‘Direniş Ekseni’ olarak bilinen noktalara yönelik saldırılarına yoğunlaştırdı.

- 27 Kasım’da İdlib’de HTŞ’nin başını çektiği askeri operasyonlar dairesi, ‘Saldırıları Caydırma’ adıyla harekât başlattığını duyurdu.

- 30 Kasım’da HTŞ grupları, Halep’in büyük bölümüne girdiğini ve Suriye güçlerinin geri çekilmek zorunda kaldığını açıkladı.

- 3 Aralık’ta Suriye İnsan Hakları Gözlemevi, HTŞ ve beraberindeki grupların Hama kentinin ‘kapılarına’ dayandığını bildirirdi.

- 5 Aralık’ta HTŞ Hama’ya girdi. Esad’a bağlı Savunma Bakanlığı ise eşzamanlı olarak güçlerinin kentten çekildiğini duyurdu.

- 7 Aralık’ta HTŞ, Humus kentine girdi ve Şam’a saldırının yolunu tamamen açtı. Bu sırada ülkenin güneyindeki Dera’da bulunan gruplar ve ABD’nin Tanf üssündeki Suriye Özgür Ordusu milisleri kenti ele geçirdi.

- 8 Aralık’ta HTŞ Humus kentinin tamamını ele geçirdi. 8 Aralık sabahı HTŞ ve beraberindeki gruplar, Şam’daki Emevi Meydanı’nda bulunan radyo ve televizyon binasının kontrolünü ele geçirdi.

Beşar Esad’ın ülkeyi terk etmesiyle Baas yönetiminin devrildiği açıklandı.

- 10 Aralık’ta Muhammed El Beşir’in, 1 Mart 2025’e kadar görev yapacak olan ‘geçici hükümet’in başında olacağı açıklandı.

- Esad yönetiminin düşmesinin ardından 21 Aralık’ta Şam ve diğer kentlerdeki eylemlerde Suriye’de başa geçen HTŞ’ye karşı muhalif halk hareketleri ortaya çıktı. Özellikle HTŞ’ye bağlı grupların kıyı bölgelerinde Alevilere karşı saldırılar, bölgenin ve Suriye’nin yeni bir belirsizliğe gittiğinin işareti oldu.

- 22 Aralık’ta Suriye’deki geçici yönetim, HTŞ’nin askeri yöneticilerinden Ebu Hasan El Hamvi olarak tanınan Murhaf Ebu Kasra’yı Savunma Bakanı olarak atadı. Suriye sahasındaki diğer gruplarla bir araya gelinerek yeni bir ordu kurulacağı ilan edildi. Toplantıda SMO’dan hiçbir grubun davet edilmemesi dikkat çekti.

- Öte yandan Suriye’deki Lazkiye, İdlib, Halep, Şam gibi kritik bölgelere valiler atandı. Geçiş hükûmetinin vali olarak atadığı isimlerin, Suriye ile normalleşme sürecinde Türk bayrağı yakan ve Ankara’nın SMO içinden tasfiye ettiği gruplardan olması dikkat çekti.

- 26 Aralık’ta da El Nusra’nın kurucularından ve mali sorumlusu olan Enes Hattab da Suriye’deki geçici yönetimin İstihbarat Şefi oldu.

- HTŞ Lideri Şera, Ocak ayının başında HTŞ’nin dağıtılacağını duyurdu. Şera 29 Aralık’ta verdiği röportajda PKK/SDG’nin yeni orduya katılabileceğini söyledi.

İDLİB’DEKİ DOSTLUK ŞAM’DA PEKİŞİYOR

Ukrayna Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamaya göre Dışişleri Bakanı Andrii Sybiha, Suriye'deki yeni yönetimin lideri Ahmed Şara ile Suriye'nin başkenti Şam'da bir araya geldi.

Sybiha, burada yaptığı konuşmada, “Suriye halkına yardım etmeye hazırız, çünkü Ukrayna, istikrarlı bir Suriye ve karşılıklı yarar sağlayan işbirliğinin geliştirilmesiyle ilgileniyor.” dedi.

Ukrayna resmi heyetinin uzun yıllar sonra ilk kez Suriye'de temaslarda bulunduğunu hatırlatan Sybiha, bu ziyaretin iki ülke arasındaki ikili ilişkilerde yeni bir sayfa açmaya hazır olduklarını simgelediğini söyledi.

Sybiha, Suriye ile ortak girişimlerin yaratılması, endüstriyel ve gıda ürünleri üretiminin kurulması, teknoloji alışverişi, siber güvenlik ve bilgi koruma gibi alanlarda işbirliği yapmak istediklerini aktardı.

Ülkesinin Suriye'ye geçen hafta 500 ton un gönderdiğini dile getiren Sybiha, gelecekte daha fazla insanı yardımı göndermeye hazır olduklarını vurguladı. Sybiha, Suriye'den, Ukrayna'nın toprak bütünlüğü ve egemenliğini destekleyerek uluslararası ilkelere saygı göstermesini beklediklerini kaydetti.

İki ülke arasındaki ilişkilerin yeniden tesis edilmesinin diplomatik ilişkilerin ve siyasi diyaloğun önünü açacağını belirten Sybiha, "Biz hazırız ve Suriye tarafının adımlarını bekliyoruz." diye konuştu./aydınlık