Harre’nin Anlamı
Siyah renkli taşlık alanlara "harre"
denir.[1] Medine halkının başlattığı bu isyan, Medine’nin doğusundaki “Harre
Vakım” veya “Harre Zühre” (Yahudi kabilesinden Zühre oğulları kabilesine
mensup)[2] adlı taşlık alandan başladığı için bu isimle ünlenmiştir.
Vuku Zamanı
Tarihî kaynakların birçoğu, Harre olayını hicretin
63. yılında Zilhicce ayının ikinci günü veya Zilhicce ayının bitimine iki veya
üç gün kala gerçekleştiğini ileri sürmüştür.[3] Dolayısıyla hicretin 62.
yılında gerçekleştiğini ileri süren rivayet sahih değildir.[4]
Vuku Nedeni
Medine Valisinin Azledilmesi
Medine halkı Abdullah b. Zübeyr’in emri ile Osman b.
Muhammed’i Medine emirliğinden (valilik) azlederek, sayıları 1000'i bulan
Emevilere karşı ayaklandılar. Mervan b. Hakem’in evinde toplanan Emeviler,
Medineliler tarafından abluka altına alındı.[8] İbn-i Zübeyr, Abdullah b. Hanzala’yı
Medine valisi olarak atadı.[9] Bu ve önceki rivayetler Zübeyr'in düşünce ve
eğilimlerinin bu kıyamda ve kıyamın liderleri üzerindeki etkisini net bir
biçimde ortaya koymaktadır.
Şam Ordusunun Donatılması
Abdullah b. Cafer’in Şam'ın hükûmet yetkilisi olarak,
Medine halkının Yezid’e itaat etmesi için gösterdiği çabalar bir sonuç vermedi.
Yezid’in tehdit içerikli mektubu ve ayrıca Numan b. Beşir’in bu ayaklanmanın
sona ermesi için gösterdiği çabaların da bir etkisi olmadı.[10] Yezid, Medine
halkını sindirmek için bir ordu hazırladı. Ubeydullah b. Ziyad’ın ordu
komutanlığını üstlenmemesi üzerine, ordu komutanlığına Müslim b. Ukbe Murri’yi
getirdi.[11] Ordunun sayısı 5000 ile 27000 arasında zikredilmiştir.[12]
Medine’de Hendek Kazılması
Yezid'in ordusunun yola çıktığı bilgisi Medine
halkına ulaştığında, halk Medine’nin etrafına hendek kazarak hazırlık yaptı.
Medine halkı, Medine’de yaşayan Şam hükûmetine bağlı kişilerin Şam Ordusuna
bilgi vermemesi ve savaşa katılmamaları koşuluyla Medine’den çıkmalarına izin
verdi. Ümeyyeoğulları Medine’den dışarı çıktıktan sonra yeminlerine sadık
kalmamış ve Abdülmelik b. Mervan babasının tavsiyesi ile Müslim b. Ukbe ile
birlikte şehre saldırı planını hazırlamıştır.
Müslim b. Ukbe Medine’nin doğusundaki Harre’den
ayrılarak, Medine halkına üç gün süre verdi.[13] Daha sonra mali yardımlarla
kandırılan Harise oğulları kabilesinin de yardımları ile hendeklerin arkasından
şehre girdi[14] ve orada o kadar çok cinayet işledi ki mücrim ve müsrif olarak
ün saldı.[15]
Şamlıların Halka Davranışı
Müslim b. Ukbe, Yezid’in emri ile Medine halkının can
ve malını üç gün boyunca ordusuna helal etti. İbn-i Kesir[16] ve
Suyuti[17]-[18] gibi tarihçiler, Yezit ordusunun yağma ve cinayetlerini çok
ağır bir musibet ve tarif edilmesi imkansız bir hadise olarak yazmışlardır.
Mesudi[19] bu olayı İmam Hüseyin’in (a.s)
şehadetinden sonraki en feci olay olarak açıklamıştır. Müslim b. Ukbe’nin
ordusu, üç gün boyunca halkın namusuna tecavüz etmek, hamile kadınların
karınlarını deşerek, ceninleri dışarı çıkarmak, bebekleri öldürmek,[20]
Peygamber Efendimizin (s.a.a) kör olan Cabir b. Abdullah Ensari ve Ebu Said-i
Hudri[21] gibi büyük sahabelere hakaretler etmek gibi her türlü çirkin işlerden
ve kötülüklerden geri kalmamıştır.
Öldürülenlerin Sayısı
Harre olayında öldürülenlerin sayısını 4000[22] ve
başka bir görüşe göre 11700 veya 10700[23] olarak belirtmişlerdir. Öldürülenler
arasında 700 Kur’an hafızı[24] ve Peygamber Efendimizin (s.a.a) 80 sahabesi de
bulunmaktaydı. O günden sonra Bedir’den geriye hiçbir sahabe kalmamıştır.[25]
Abdullah b. Hanzala ve oğulları da bu ayaklanmada öldürülmüştür.[26]
İnsanlardan Biat Alınması
Müslim b. Ukbe gerçekleştirdiği cinayetlerin
ardından, Medine halkını bir araya toplamış ve onlardan Yezid için biat
almıştır. Çünkü onlar ve babaları Yezid’in köleleridir[27] ve başka bir
ifadeyle Yezid’in “Feyi”dirler (savaş ganimetleri)[28] ve her kim bu emre karşı
gelecek olursa, boyunları vuruldu.[29] Fakat Ali b. Abdullah b. Abbas (Yezid’in
ordusunda bulunan akrabalarının sayesinde) ve İmam Seccad (a.s) bu biattan muaf
tutulmuştur.[30]
İmam Seccad’ın (a.s)
Ayaklanmadaki Tutumu
İmam (a.s) Ayaklananlarla Birlikte Hareket Etmemiştir
İmam Seccad (a.s) bu ayaklanmada Medine halkı ile
birlikte hareket etmemiştir.[31] Buna ilave olarak, bu ayaklanma Abdullah b.
Zübeyr’in emri ve izni ile gerçekleşmiştir. İmam Seccad’ın (a.s) Medine
halkının zaafı ve sayısının azlığını bilmesi; her türlü şiddet ve kötülükten
geri durmayacak olan Şam ordusunun çokluğundan haberdar olması; Emevi
hükümetinin ithamlarından uzak durmak istemesi; az sayıda bulunan takipçilerini
korumak istemesi; Hz. Peygamber efendimizin (s.a.a) kerametini korumak
istemesi, İmam Seccad’ın (a.s) tarafsız kalmasının muhtemel
delillerindendir.[32]
İmamın (a.s) Evi, Güvenilir Sığınak
İmam Seccad'ın (a.s) ayaklananlar ile birlikte
hareket etmemesi nedeniyle, ailesi bu cinayetlerden zarar görmemiş ve ayrıca
evi de birçok kadın ve çocuk için sığınma yeri olmuştur. Hatta Mervan b.
Hakem’in ailesi bile, ona sığınmış ve Mervan b. Hakem’in yakınlarını kendi
çocuk ve eşi ile birlikte Yenbu’ya göndermiştir.[33]
Müslim’in İmam Seccad’a (a.s) Davranışı
Hadise sona erdikten sonra, İmam Seccad (a.s) Mervan
ve oğlu Abdülmelik ile birlikte Müslim’in yanına gitmiştir. Güya Yezit,
Müslim’i İmam'a (a.s) iyi davranması konusunda uyarmış olmalı ki Müslim, İmam'a
(a.s) iyi davranmış ve kendisine bir merkep vererek, onunla geri dönmesini
sağlamıştır.[34]
İmam'ın (a.s) Duasının Etkisi
Bazıları Müslim b. Ukbe’nin, İmam'a (a.s) beklenmedik
iyi davranışını İmam'ın (a.s) okuduğu dua ile Müslim’in etkilendiğini ve
İmam'ın (a.s) heybet ve korkusuna kapıldığını belirtmişlerdir.[35]
Bazı Sahabeler İsyana Katılmamıştır
Abdullah b. Ömer, Ebu Said-i Hudri ve Cabir b.
Abdullah Ensari gibi bazı sahabeler Medine halkının isyanına katılmamıştır.[36]
Yenilginin Nedeni
İbn-i Kuteybe[37] Medine halkının "Harre"
vakasında çabuk ve şaşırtıcı bir şekilde yenilmesi ile Abdullah b. Zübeyr ve az
sayıdaki adamlarının aynı orduya karşı direnişini kıyaslayarak, yenilginin
nedenini iki emirin seçilmiş olmasına bağlamıştır. Ancak kaynaklarda Medine
halkının kıyamındaki öncü kişilerin ihtilafı yer almamıştır.
Olayın Nedeni
Müslim b. Ukbe’nin sözlerinden tevhide ikrardan
sonraki en önemli amelin, Harre ehlinin öldürülmesi olduğu kaydedilmiştir.[38]
Müslüman tarihçilere göre Medine halkının "Harre" vakasında
acımasızca katledilmesinin nedeni, Emevilerin ve Bedir’de öldürülenlerin
intikamının alınması ve Osman’ın kanının başta Ensar olmak üzere, Medine
halkından bu şekilde alınmasıdır.[39]
--------------------------------------------------------------