yumuşamış, kendisi için ışığı kuvvetli bir meşale yakmış ve bununla önünü aydınlatarak doğru yolunu devam etmiştir. Her çaldığı kapı onu esenlik ve karar kılacağı yere ulaştırmış, bedeninin sükûnuyla iki ayağı emniyet ve rahat içinde sabit kalmıştır. Böylece kalbini (aklını) kullanmış ve Rabbini razı etmiştir. 1

Bu cümlelerde, dikkat edilirse akıl hayatı denilen başka bir hayattan bahsedilmektedir. Nefis mücahedesi ve nefs-i emmâreyi öldürmekten, beden ve ruhun riyazetinden söz edilmektedir. Mücahede sonucu sâlikin kalbinden fışkıran ve dünyasını aydınlatan ışık dile getirilmektedir; özleyen, can atan bir ruhun, sâlikin seyir ve manevî yücelişinin son noktası olan menzile ulaşıncaya kadar sırasıyla kat ettiği menziller, merhaleler hakkında konuşulmaktadır. Allah Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Ey insan! Şüphe yok ki sen, Rabbine karşı çaba üstüne çaba göstermektesin; sonunda O’na varacaksın.” 2

Sonunda insanın huzursuz, ıstıraplı ve kederli kalbine inecek olan huzur ve güvenceden bahsedilmektedir.

“Bilin ki, kalpler ancak Allah’ı anmayla huzur bulur.” 3

İki yüz yirmi sekizinci hutbede bu grubun kalp hayatına verdikleri önem şöyle tavsif edilmiştir: Dünya ehlinin, bedenlerinin ölümünü gözlerinde büyüttüklerini görürler. Oysa onlar, yaşayan kalplerin ölümlerini daha büyük bilirler.

Yetenekli, hazır ruhları alıp götüren ve o yöne sürükleyen cezbeler, şu şekilde anlatılmaktadır Nehcü’l-Belâğa’da: Canları yüceler yücesi olan yakınlık duraklarında olduğu halde, bedenleriyle dünya ehlinden görünürler, onlarla görüşüp konuşurlar. 4

Başka bir yerde ise şöyle buyurmaktadır: Allah’ın, onlar için takdir ettiği ve tayin buyurduğu ecel olmasaydı, onların ruhları sevaba iştiyak duymaları, azaptan korkmaları nedeniyle bir göz kırpma müddeti kadar bile bedenlerinde durmazdı. 5

Özünü, işini, gücünü Allah için halis bir hale getirmiştir; Allah da onu kendine has kılmıştır.’ 6

Nefsi temizleme ve kulluk yolunu kat etme sonucu sâliklerin kalbine akan Allah vergisi ilim ve onlara nasip olan yakîn şöyle beyan edilmektedir:

Gerçek basiret üzere kurulu ilim onların kalbine doğru akın eder; onlar yakîn ruhuyla kuvvetlenirler; refaha alışmış insanlara zor gelen güçlükleri kolay görürler; bilgisizlerin kaçındıkları, hoş görmedikleri şeylerle haşir neşirdirler onlar. 7

-------------------------------------

1- Nehcu’l-Belaga. 220. Hutbe.

2- İnşikak Sûresi, 6.

3- Rad Sûresi, 28.

4- Nehcü’l-Belâğa, 147. Hikmet.

5- A.g.e., 193. Hutbe.

6- A.g.e., 87. Hutbe.

7- A.g.e., 147. Hikmet.