1- Yüce Allah'ın adil olması demek, O'nun maslahat ve hikmete aykırı hiçbir şey yapmaması demektir.

2- Adalet, yüce Allah'ın katında bütün insanların her bakımdan eşit ve bir olması ve iyi ameller işleyerek kendisini kötülüklerden uzak tutabilenler (muttakiler) dışında kimsenin diğerinden üstün sayılmamasıdır:

Allah katında en üstün ve en değerli olanınız, en takvalılarınızdır; şüphesiz, Allah bilen ve haberdar olandır.1

3- Hak üzere yargılama ve ödüllendirme: Yani çok küçük de olsa hiçbir amel yüce Allah katında karşılıksız kalmaz, hiçbir ayırım gözetmeksizin bütün kullarının işlediği en küçük amellerin bile karşılığını verir:

Kim bir zerre kadar iyilik ederse onun karşılığını görecektir, kim bir zerre kadar kötülük ederse onun karşılığını görecektir.2

4- Her şeyi yerine koymak: "Adil kimse, her şeyi kendi yerine koyan kimsedir."3

Yüce Allah her olay ve varlığı yerli yerinde yaratmış ve her varlık için gerekli terkipleri gerektiği oran ve ölçüde belirli kılmıştır, varlık âleminin tamamında belli bir uyum ve denge vardır:

Yeryüzünde, her şeyden, ölçüsü belirlenmiş ürünler bitirdik.4

Dünya tıpkı çehrede kaş, göz, yanakta ben'dir, Öyle ki; her şey kendi yerinde en güzeldir.

5- Belli bir amaca yönelik amel: Yani varlık âlemindeki her şey belli bir amaca yöneliktir, bütün âlemin var edilmesinde nice sırlar ve deliller gizlidir, hiçbir şey boş yere yaratılmış değildir:

Bizim sizi boş bir amaç uğruna yarattığımızı ve gerçekten bize döndürülüp getirilmeyeceğinizi mi sanmıştınız?5

Mezkur anlamda adalete inanıp yakîn etmek ve adaletin bütün anlamlarını kendi karakterinde somutlaştırmak, bireyin ahlâk yapısında fevkalade olumlu etkiler yaratmaktadır. Unutulmamalıdır ki, adil olan, adaleti sevendir aynı zamanda.

---------------------------------------

1- Hucurat, 14.

2- Zilzal, 7.

3- Mecmau'l-Bahreyn, "adalet" terimi.

4- Hicr, 19.

5- Müminun, 117.