Bismillahirahmanirahim

يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَاُنْثٰى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَٓائِلَ لِتَعَارَفُواۜ اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللّٰهِ اَتْقٰيكُمْۜ اِنَّ اللّٰهَ عَل۪يمٌ خَب۪يرٌ

(Hucurat-13)

Kimlik ve kişilik kavramlarını daha önce ele almıştım (https://rasthaber.com/A215704). Burada üzerinde durmak istediğim ana nokta, insan olmanın bir kimlik ve kişiliğin asıl temeli olduğudur. Eğer bir kişi “insan” olamamışsa, kimliğinin ya da kişiliğinin bir değeri yoktur. İnsan olabilmek, diğer tüm varlıklardan ayrılan en önemli özelliktir.

Her kültür ve inanç sistemi, insan olma kavramını merkeze alır. Bu değerler, ilahi temellere dayanan evrensel ahlaki prensipler üzerine inşa edilmiştir. Ancak mesele şudur: İnsanlık bu değerlere ne kadar uymaktadır? “İnsanlardan öylesi var ki, hiçbir gerçek bilgiye dayanmaksızın Allah hakkında tartışır durur ve işi gücü bozgunculuk olan her azgın şeytanın ardına düşer.” (Hac-3)

İnsan ve Yapay Zekâ Farkı, Günümüzde sıkça sorulan bir soru şudur: “Yapay zekâ insan gibi düşünebilir mi?” Yapay zekâyı insanla kıyaslamak büyük bir yanılgıdır. Çünkü insanın tarihsel, kültürel, biyolojik, sosyal ve duygusal gelişim süreci yüzyıllar boyunca şekillenmiştir. Yapay zekâ ise bu birikimin analiz edilip kendisine yüklenmesiyle oluşur.

Yapay zekâ bilgiye hâkim olabilir, büyük hafızaya sahip olabilir, hatta birçok işi insandan iyi yapabilir. Ancak bu onu insan yapmaz. Çünkü insan olmanın en belirgin özelliği, kendi iradesiyle karar alabilmesi, duygularıyla hareket edebilmesi ve bazen hata yapabilmesidir. “İnsan, hayrı istediği kadar şerri de ister. İnsan çok acelecidir!” (el-İsrâ, 11) 

İtaat ve İsyan, Kur’an’da Hz. Âdem kıssasında anlatıldığı gibi, melekler Allah’ın emrine eksiksiz itaat etmiştir. İblis ise kibirlenerek secde etmeyi reddetmiştir. Bu olay bize itaat, isyan, bilgi ve hikmet arasındaki ilişkiyi gösterir. Bilgiye sahip olmak, ancak doğru niyetle (hikmetle) birleştiğinde değer kazanır.

İblis, bilgisine ve konumuna rağmen kıskançlık ve kibirle hareket etmiş, insanın zaaflarını bildiği için onu küçümsemiştir. Ancak Allah insana, diğer birçok varlıktan üstün bir şeref vermiştir “Gerçekten biz Âdemoğullarını şerefli kıldık,….. ve onları yarattığımız varlıkların bir çoğundan üstün kıldık.” (İsrâ, 70).

İnsan Olmanın Şartı: Takvadır, İnsanı değerli kılan en önemli özellik takvadır. Takva, Allah’ın emirlerini yerine getirmek, yasaklarından sakınmak, her hâlde O’na sevgi ve saygıyla bağlı kalmaktır. Kur’an’da takva sahipleri; adaletli olan, sabreden, öfkesini yutan, affeden, iyilikte bulunan, tevbe eden ve Allah’ı çok zikreden kişiler olarak tanımlanır. “Allah’a tam teslim olmuş erkekler ve Allah’a tam teslim olmuş kadınlar, mü’min erkekler ve mü’min kadınlar, İslâm’ın emirlerine itaate devam eden erkekler ve itaate devam eden kadınlar, bütün söz ve davranışlarında dürüst ve yalandan uzak erkekler ve dürüst ve yalandan uzak kadınlar, sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, Allah’a karşı saygılı ve alçakgönüllü erkekler ve Allah’a karşı saygılı ve alçakgönüllü kadınlar, Allah yolunda muhtaçlara harcamada bulunan erkekler ve harcamada bulunan kadınlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, iffetlerini koruyan erkekler ve iffetlerini koruyan kadınlar, Allah’ı çok zikreden erkekler ve Allah’ı çok zikreden kadınlar: işte bunlar için Allah, hem bir bağışlanma hem de pek büyük bir mükâfat hazırlamıştır. (Azhap-35)

Takva sahibi olmayan insan, yönsüz bir yaprak gibi esen rüzgarın yönünde savrulur. Takva sahibi olan ise köklü, sağlam ve meyve veren bir ağaç gibidir. “Görmedin mi Allah nasıl bir benzetme yaptı: Güzel söz, kökü (yerde) sabit, dalları gökte olan güzel bir ağaç gibidir. (O ağaç), Rabbinin izniyle her zaman yemişini verir. (İşte) Allah, öğüt almaları için insanlara böyle benzetmeler yapar.”(İbrahim, 24-25).

İnsanın Farkı, Şeytan ile insan arasındaki en büyük fark, insanın hata yaptıktan sonra tevbe edebilmesidir. Hz. Âdem, hatasını anlayıp tevbe etmiş, Allah da onu affetmiştir.“Derken Adem, Rabbinden (birtakım) kelimeler aldı. Bunun üzerine (Allah da) tevbesini kabul etti. Şüphesiz O, tevbeleri kabul edendir, esirgeyendir.” (Bakara-37)

Şeytan ise kibirle ısrar etmiş, af dilemek yerine insanı saptırmayı hedeflemiştir. “(İblis): "Onların yeniden diriltilecekleri güne kadar bana mühlet ver" dedi.” (Araf-14),

Sonuç

Irk, cinsiyet, renk, maddi güç, mevki, millet veya inanç, insanın kimlik unsurlarındandır; ancak Allah’ın halifesi olmak için asıl gereken insan olmayı bilmektir. Bu da sevgi dolu, Allah’ı zikreden, merhametli bir kalple mümkündür. “İyi bilin ki, hayırlı son, kalpleri Allah’a saygı ile dopdolu olup günahlardan sakınan ve ilâhî buyruklara uyanların olacaktır.” (TaHa-132).

Bir kimliğin ana temeli, “Rabbim Allah’tır” diyerek bu inanç üzere yaşamak ve kişiliğini bu temele oturtmaktır. İşte bu, insanı Allah katında değerli kılan kimliğin ana temeldir. “İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir. Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki; Allâh’a, âhiret gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır. (Allah rızâsını gözeterek) yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, dilenenlere ve kölelere sevdiği maldan harcar; namaz kılar, zekât verir. Antlaşma yaptığı zaman sözlerini yerine getirir. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder. İşte doğru olanlar, bu vasıfları taşıyanlardır. Takvâ sahipleri (müttakîler) ancak onlardır.” (el-Bakara, 177),

Mustafa Kemla TASPINAR

11 AGUSTOS 2025